Ա

(-) I. NBH 1-0001 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 14c մջ. Ա՛. Ա՛յ, ո՛վ. է՛յ. եա՛, հա՛, պրէ. *Ա՛, դու աստուած իմ ես. Ոսկիփոր.: *Ա՛ թշուառական. Ճառընտ.: մջ. Ա՛ Ա՛. մջ. Oimoi, Hei mihi! եբր. ա՛ա՛: Ո՛ո՛. ո՛հ ո՛հ. օ՛օ՛, ա՛յ ա՛յ, վա՛յ վա՛յ. *Ա՛ա՛, տէր տէր, զի տեսի զհրեշտակն տեառն. Դատ. ՟Զ. 22: II. Ա (-) NBH 1-0001 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 13c - Ա. Առաջին նշանագիր հայկական ձայնաւոր, անուանեալ՝ Այբ, որ եւ Ալփ. որպէս յայլ բարբառս՝ ա՛ ալֆա, ալէֆ, էլիֆ, օլաֆ. *Ամենայն տառից առաջին եւ հայր Այբն է, եւ առաջին ձայնաւոր. Եղիշ. ծն. առ Վարդանայ.: Ա Երկամանակ ասի ʼի քերթողաց եւ յերաժշտաց, զի երբեմն ձկտի իբր երկար, եւ երբեմն ամփոփի որպէս սուղ. եւ ըստ առոգանութեան՝ շեշտեալ, այլ միշտ քաղցր իբրեւ բնական, վասն որոյ եւ յաճախեալ յոյժ ʼի մեր բարբառ: Ա Լծորդ է երբեմն ընդ այլ ձայնաւորս, եւ փոխադրի ընդ նոսա. որպէս՝ աղտիւր, եղտիւր. երախայ, երեխայ. թերահաւատ, թեթեհաւատ. աղաւնավաճառ, աղաւնէվաճառ. եւրոպա, եւրոպէ. անկողին, ընկողին. ականջաց, ակընջաց. առոգանել, ոռոգանել. խահարար, խոհարար. աճառ, օճառ. յատանել, յօտել: Իսկ ատել, զօրաբաբէլ. լտ. օ՛տի, զօրօպապէլ: Ա Ի վերջս անուանց ոչ վարի, այլ դերանուանց եւեթ, կամ բայի. որպէս՝ սա, դա, նա, գնա՛, գրեա՛, եւ այլն: Սորին վասն ʼի վերջս անուանց եւ ալյ բառից եւս սովորաբար յաւելուածով դնի յ գիր, թէ եւ առանց հանելոյ զձայնն: Ա Իբրեւ յօդ ʼի բարդութիւնս եւ յածանցս բառից. որպէս՝ ամենատէր, բազմազան, գործասէր, արքայական, իրաւացի: Բայց ուր ուրեք յետին մասն բարդութեան սկսանի այբիւ կամ այլով ձայնաւորաւ, անդ յօդ ոչ դնի. որպէս ասի՝ ամէնարդար, ամէնիշխան, երագընթաց: Երբեմն բնաւ ʼի բաց ձգի. զոր օրինակ՝ աստուածպաշտութիւն, եղբայրսիրութիւն, կարճժամանակեայ: Ուր պատահէ երկու այբ միմեանց զկնի, յ գիր դնի ʼի միջի. զոր օրինակ սայապէս, նայապէս, գնայաք, երթայաք: Եւս եւ ʼի յատուկ անուանս ըստ ոմանց՝ հանգոյն ասորւոց՝ յարտասանելն ընդ մէջ մտանէ յ. թէպէտ եւ ʼի հին մատեանս սովորաբար գրին առանց յ գրոյ. զոր օրինակ՝ աքայաբ, գաղայադ, սայան, եւ այլն: Դուն ուրեք յայսպիսիս միջնորդէ հ. որպէս Աբրաամ, կամ Աբրահամ: Ա Թարմատար. զի նոյն են նօթի, անօթի. նօսր, անօսր. սպարապետ, ասպարապետ. ղեկ, ղեակ. սարեկ, սարեակ. ցերեկ, ցերեակ. ատեմ, ատեամ. մի՛ խնայեր, մի՛ խնայեար, եւ այլն. որպէս եւ ասորիք, ըստ այլոց՝ սի՛րի. որ եւ սիւրիա. եւ ստորին ասորիք, կլէսուր: Ա Նշանակ բացասութեան կամ պակասութեան՝ իբր ան, չ, տ. զոր օրինակ՝ ակամայ, ախմար, որ եւ տխմար: Ա Ըստ գրոց յօրինակ առեալ է Աստուծոյ. իբրեւ զի առաջին է քան զամենայն, եւ յառաջ քան զնա ոչ այլ ինչ. *Ես եմ Այբ եւ Քէ, սկիզբն եւ կատարած. Յայտն. ՟Ի՟Բ. 13: Յարմարապէս ʼի մերում լեզուի եւ անունս Աստուած սկսանի յայբէն, որպէս առաջին գիտելի ամենայն բանականի: Ա Իբրեւ սկիզբն դպրութեան կամ ուսման. *Զգեղջկիս այսորիկ ուսման եւ ոչ զայբ մի գիտեմ. Վրք. հց. ՟Ժ՟Զ: Ա Նախկին ձեւ այբուբենից մերոց՝ Մեսրոպեանն՝ կոչի երկաթագիր: Յետ ժամանակաց վասն դիւրութեան սովորեցաւ Այբն սիւնաձեւ կամ սանդրաձեւ ստեղամբքս դրոշմիլ (ա), որ ասի բոլոր գիր, եւ երեւի ʼի գրչութիւնս յետ տասներորդ դարու, որ եւ հետզհետէ արագ գրչութեամբ մանրեալ՝ նօտր կոչեցաւ (ա): Առ ամենայն ձեւս իսկ յարմարի առնուլ զայս եռաստեղն նշանագիր առ Քերթողի, եւ առ Շնորհալւոյն յօրինակ եռանձնեայ եւ մի աստուածութեան: Ի համառօտ գրչութիւնս սովորութիւն եղեւ կրճատել զերկու ստեղունս բոլորագրոյն՝ գրելով (՛), որ ռմկ. սիւն կոչի. եւ ʼի մէջ բառից առաւել գտանի՝ այսպէս, ան.պ.կ.ն., ան.ր.տ. սակայն ի գրչագիրս երկոտասան դարուն տեսանի եւ ʼի սկիզբն բառից .ռ, .նօրէն, եւն: Ա կամ Ա պատուով՝ է նշան թուոյ, եւ ցուցանէ Մի կամ Առաջին. որպէս է եւ առ եբրայեցիս եւ առ յոյնս՝ իւրեանցն ալէֆ, ալֆա: *Այբն է սկիզբն բոլորից թուոց. Եղիշ. ծն. առ Վարդանայ.: Ա (2-1041) Զոʼր օրինակ ՟Ա, նշան թուոյս Մի, կամ Առաջին, նոյնպէս եւ լինի ա այլով նշանաւ ʼի վերուստ (կամ ʼի ստորէ), ա՜, (կամ ա՟), նշանակ Տասն հազարի, որ ʼի մեզ Բիւր ասի. Վասն զի յետ նշանագրոյս ՟ք, որ է ինն հազար, յաջորդէ բիւրաւորն անդրէն աʼ, բʼ, եւայլն. որպէս եւ առ յոյնս. . . , է ՟ա. իսկ . . . , ՟ռ: Ի ցոյց բանիս գրի ʼի հին երկաթագիր մատենի առ կենդանութեամբ սրբոյն գրիգորի նարեկացւոյ ʼի թուին հյ. ՟Ն՟Լ. այսպէս. *Կառք աստուծոյ. ա՜ պատառիկ, ռ՜. ուղղիչք: