Զ

I. (-) NBH 1-0708 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 6c, 7c, 8c, 10c, 11c, 12c, 13c - Տառ բաղաձայն, եւ այն կիսաձայն ըստ բզզանաց մեղուաց՝ մանաւանդ յառաջ քան զբաղաձայնս. զորօրինակ՝ զմարդ, զնա. որ գրի եւ զընա, իբր ըզընա. զի միշտ զօրութեամբ կայ նախընթաց ը սղելի: Ասի եւ կրկնակ ըստ յունարէն. որպէս թլուատ տս, դս, ստ, սդ. զի ասէ Թր. քեր. *Բաղկանայ զայ ʼի սէէ եւ ʼի դայէ». ուր բարւոք ասեն Մագ. եւ Երզն. *Եւ է զ կրկնակ՝ ոչ ըստ հայումս, այլ ըստ յունին»: Ըստ հագագին է նուրբ, որ եւ բարակ, լերկ: Կոչի ʼի հյ. եւ պրս. Զա, կամ Զայ. եւ յայլս զա՛յն, զա՛յին, զէ, զէթ, զիթա: Զ. Լծորդ է իբր ձայնակից ընդ ս. վասն որոյ անխտիր գրի զգեստ, սգեստ. զգալ, սգալ, իմա՛ նովին նշանակութեամբ սուգ առնըլոյ. որպէս եւ զուարակն է նոյն ըստուար, դուար. եբր. թօր. յն. թաւրօս. եւ ցուլ՝ ընդ թ. սըղըր: Զ. ՟զ. որպէս թուանշան է Վեց կամ վեցերորդ: Առ ʼի խրատ ասի ըստ անուան տառիս. *Զայն զուգակից սըմին ծանի՛ր, որ միշտ ասէ՝ թէ զօրացի՛ր, ʼի խոր քընոյ մահու զարթի՛ր, եւ ʼի յանձին քում զգաստացի՛ր: Զայն՝ Զարթուցանէ ըզքեզ մանուկ, ձայնիւ հնչմամբ որպէս թըմբուկ. մի՛ յուսմանէ լինիր տաղտուկ, զի մի՛ տաս վա՛յ անձինդ յատուկ. Շ. այբուբ.: Զ. Նախդիր, որ կազմէ զհայցական հոլով, եւ երբեմն կրկնի առ ʼի զարդ ʼի վերայ յարակից բառից. որպէս յունարէն. *Արար Աստուած զերկիրն եւ զերկիր: Զսակ զաղիւսարկին արկէ՛ք ի վերայ նոցա: Փրփրեն զիւրեանց զանձանց զամօթ: Եցոյց նոցա զանօրէն զհայհոյիչ զՆիկանովրայ զգլուխն եւ զձեռնն: Զլեզուն հրամայեաց զանօրինին Նիկանովրայ հատանել: Զժամակալ զմահաբեր զօրհասի զժամանակն զանցուցեալ. եւ այլն: Զ. Զօրութեամբ գտանի յանորոշ հայցականս. մանաւանդ ʼի բառս սկսեալս բուն զ, կամ ս տառիւ. որպէս եւ երբեմն նախդիրն դնի ʼի վերայ յարակից բառին եւեթ. *Արարէ՛ք պտուղ (այսինքն զպտուղ) արժանի ապաշխարութեան: Տուք ողորմութիւն: Արարի իրաւունս եւ արդարութիւն: Հա՛ց կեր: Եբեր փուշ: Եցոյց երկուս կողովս թզոյ. եւ այլն: *Գինի առաւել յիմարեցուցանէ զգայութիւնսն եւ զմիտսն. Յճխ. ՟Թ: *Ցանկութիւնն նախ զգայութիւնն խաբէ, եւ զգայութիւնն զմիտսն գերեալ՝ տանի: Առաջոյքն ոչ տեսանեն զկնիսն. Փիլ. լին.: *Ունելով ըստ իւր զօրսն յունաց. Արծր. ՟Ա. 14: *Զգալի երկիր կակղէք. Խոսր.: *Ընդ իւր ʼի բաց բառնայ զգալին զգայութիւնն, իսկ զգայութիւն զգալին ո՛չ ընդ իւր ʼի բաց բառնայ. Արիստ. առինչ.: *Սուրբ զԱստուածածինն: Սուրբ զՄարիամ զԱստուածածինն, Սուրբ զՅովհաննէս, Սուրբ զԱռաքեալսն, Սուրբ զՎկայսն: Սուրբ զխաչ քո: Անապական Սուրբ զխաչն: Սուրբ զյարութիւնդ փառաւորեմք. Ժմ. Շար.: *Նային քաղաք զոմն ի Հրէաստանի պատմէ գիր. Նիւս. կազմ.: *Թագաւոր զոմն ասեն զՅիսուս: Եգիտ հրէայ զոմն՝ անուն Ակիւղաս: Շատ զոք ընդ միմեանս շփոթեաց. եւ այլն: *Դոմետ զոմն ասեն եկեալ. Խոր. ՟Բ. 37: Զ. Եդեալ ʼի վերայ հոլովական բառից՝ մանաւանդ սեռական հոլովոյ՝ զբուն հայցականն տայ զօրութեամբ նշանակել, հանգոյն յօդիցս յունարէն. *Որք զքրովբէիցն խորհրդաբար կերպարանիմք. Պտրգ.: *Բարեբանեցէ՛ք զ՝ի վերայ քերովբէիցն. Շար.: *Նետիւք խոցոտել զ՝ի վերայ պարսպին. Խոր. ՟Գ. 28: *Տո՛ւք զկայսերն կայսեր, եւ զԱստուածոյնն Աստուծոյ: Մի՛ ոք զանձին եւեթ խնդրեսցէ, այլեւ զընկերին: Զվասն մեղացն. եւ այլն: Զ. Նախդիր պատմական հոլովոյ, իբր Վասն, յաղագս. περί de համար, վրայ. ... *Պատմել, կամ խօսել զնմանէ: Լուայ զքէն: Երթալ զոսկւոյ: Յղեաց զշուշանայ: Առաքեաց զուստերաց եւ զդստերաց իմոց. եւ այլն: Կամ իբր Ընդդէմ. հակառակ. դէմ. ... κατά (սեռ. խնդ.) contra, adversus *Ասիցեն զամենայն բան չար զձէնջ: Ունիցի ինչ խէթ զքէն. եւ այլն: Մերթ եւս տայ զնշանակութիւն բացառականի. որպէս լատիներէն de. *Բուռն եհար զնմանէ: Կալայ զաջոյ ձեռանէ: Կախեալ կային զնմանէ. եւ այլն. ռմկ. անկից, ձեռքէն, ոնտան, էշինտէն. Զ. Նախդիր պարառական հոլովոյ. իբր Շուրջ, ʼի վերայ, ʼի. ἁμφί, περί, ὐπέρ քովրտիքը, վրան ...: *Շրջէր զկողմամբք ասիացւոց: Կային զնովաւ: Պատել զմիջով: Հող զգլխով արկանել: Ցայտեցաւ զորմովն: Արկեալ զիւրեւ կտաւ մի. եւ այլն: Կամ *Զհասարակ աւուրբ. զհասարակ գիշերաւ. զմիջօրէիւ. զերրորդ ժամու կամ ժամաւ, եւ այլն: Երբեմն եւս՝ որպէս Քան. եւ Ընդ. եւ Ի վերայ. *Անցուցեր զամենեքումբք: Ի պատիւ զմիմեամբք ելանել»: Կամ *Ածել զբոցով. վազել զգետով. զնովիմբ ածել. եւ այլն: Զ. Երբեմն կազմէ զխառն հոլով ʼի հայցականէ եւ ʼի սեռականէ, իբր Ընդ, ʼի. *Զահի կամ զերկիւղի կամ զամօթի հարկանիլ: Եհար կամ զարկոյց զքարի, զվիմի, զգետնի»: Նովին ոճով եւ զմակբայքս, *Զայգոյ. զճանապարհայն. լեառն զլեռնայն. որմ զորմայն. հետզհետէ. եւ այլն: Զ. Ի կազմել զհայցական առընթեր չէզոք բայից, կամ ʼի կազմել զմակբայ, ունի զզօրութիւն նախդրիս Ընդ, կամ ʼի. *Գնալ զճանապարհ: Անցանել զՅորդանան: Զտիւ եւ զգիշեր: Զօրն ողջոյն. եւ այլն: Զ. Ի կազմելն հայցական զարմատս բայից, կամ զյարաբերականս նոցա՝ ունի զնշանակութիւն գործիականի. *Աճել զաճումն: Ագահել զագահութիւն: Երկիցեն զերկիւղ. կամ Երկեան երկիւղ մեծ: Սէրն՝ զոր սիրեցեր զիս: (Վէրքս) զորս վիրաւորեցայ. եւ այլն: *Վերջին պաշարումն, Երուսաղէմի, զոր պաշարեցաւ ʼի Նաբուքոդոնոսորայ. Գէ. ես.: *Մահուամբն իւրով, զոր մեռաւ վասն անօրէնութեանց մերոց. Եփր. հռ.: *Առաւել են օրհնութիւնքն՝ զոր օրհնեցի ես զքեզ, քան զայն օրհնութիւնսն՝ զոր ես օրհնեցայ. Եփր. ծն.: Զ. Ի կազմել զհայցական խնդիր սեռի կրաւորական բայից՝ հելլենաբանութեամբ տայ նշանակել ներգործաբար. զի յոյնք միջական բայ գործեն՝ զներգործականն ʼի կրաւորական ձայն վերածելով պերճաբար. *Բաժանեցայց զսիւքէմ: Լուացայց սրբութեամբ զձեռս իմ: Սա զԱստուած գուշակեալ լինի. եւ այլն: Կամ *Զայսպիսի համարս պահանջիմք ʼի տեառնէ: Զսոյն եւ ʼի Քրիստոսէ վարդապետիմք» այսինքն պահանջէ ʼի մէնջ Տէր. վարդապետէ մեզ Քրիստոս, կամ ուսանիմք ʼի Քրիստոսէ: Գտանես զայս ամենայն լիով առընթեր իւրաքանչիւր բայից ʼի բառարանիս: Ըստ հելլենախօսութեան մակբայանան եւ սոքա, ʼի մէջ բերելով զգործիական հոլով ըստ հայումս. *Զո՛ր օրինակ: Զայս օրինակ: Ձեւ զայս օրինակ: Զայս ձեւ օրինակի: Զայս ձեւ օրինակ: Զայս գոյն օրինակի: Զայս պէս: Պէս զայս օրինակ. եւ այլն. այսինքն այսու օրինակաւ: *Վաթսուն թիւքն զերկուս միտս իմանի. Նար. երգ. ՟Զ. այսինքն ըստ կրկին մտաց, երկու մտօք: Զ. Թարմատար մասնիկ բաղադրական, առ ʼի զարդ, կամ ʼի սաստկութիւն իմն նշանակութեան նոյն բառին. Տե՛ս Արթուն, Զարթուն. Արտուղի, Զարտուղի. Աչացու, Զաչացու, Ականել, Զականել. Արդ, Զարդ. Արմանալ, Զարմանալ. Չարանալ, Զչարիլ. Ընկենուլ, Զընկենուլ. Անցանել, Զանցանել. Իջանել, Զիջանիլ. Գնալ, Զգնալ. եւ այլն: II. Զ 2 (-) NBH 1-0710 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 5c, 6c, 8c, 9c, 10c, 11c, 12c, 13c, 14c - ԶԱՀԻ ՀԱՐԿԱՆԻՄ. φοβέομαι, ἑκφοβέομαι, ἑξίστημι timeo, paveo, extimesco, obstupefio եւն. Բախիլ յահէ. զարհուրիլ. երկնչիլ յոյժ. ... *Զահի հարաւ Յակոբ, կամ Մովսէս: Զահի հարան ամենայն մարդիկն յոյժ: Արդարք ʼի նոցա կործանիլն զահի հարկանին: Զահի հարեալ եմ ես ʼի նմանէ: Զահի հարեալ եմ վասն բարկութեանն. եւ այլն: *Ոչինչ զահի հարայ խօսել զայլ ինչ յերկիւղէ ժողովրդեան. Եփր. յես.: *Զահի զամօթի հարեալ անկաւ ʼի վերայ երեսաց իւրոց. Եսթ. ՟Է. 8: ԶԱՄՕԹԻ ՀԱՐԿԱՆԻԼ. Տ. ԱՄՕԹ: (1-0711) Տ. (ԶԱՅԳՈՅ մ.) ԱՅԳ (1-0711) ԶԱՅԼԱԶՐԿՈՒԹԻՒՆ եւ ԶԱՅԼՈՑԿԵՐՈՒԹԻՒՆ. Տ. ԱՅԼԱԶՐԿՈՒԹԻՒՆ, եւ ԿԵՐՈՒԹԻՒՆ: (1-0711) ԶԱՌԱՋՍ ՈՒՆԵԼ. Տ. ԱՌԱՋ, առաջք: (1-0716) ա.գ. ԶԱՌ ʼԻ ԹԱՓ, (1-0716) ի, ից. ա.գ. κατάβασις descensus որ են Էջք. Եւ κλίτος, ἑπικλιτής, τὸ κλιτός declivis, declivitas Առ ʼի թափ, առ ʼի շեղ ձեւ, դիրք, տեղի. դարուվար, մէկդի պառկած. ... *Ի վերոյ եւ ʼի ներքոյ առիւծուցն եւ եզանց՝ տեղիք, գործ զառ ʼի թափի. ՟Գ. Թագ. ՟Է. 29: *Կողմանն հիւսիսոյ ըստկողման զառ ʼի թափին. Եզեկ. ՟Խ՟Ը. 1: *Գոյին տեղիք զառ ʼի թափք եւ ձորք. Վրդն. ծն.: *Զբովանդակն հեղեղատէ զառ ʼի թափ տեղիս. Նիւս. կուս.: Յորժամ գտցեն տեղի զառ ʼի թափ, իսկ եւ իսկ սկսանին շարժիլ: Որպէս ընկենուցու ոք գունդ ʼի գետնի, եւ դիպեսցի զառ ʼի թափ տեղի, ոչ դադարէ ʼի գնացից. Վեցօր. ՟Դ. ՟Թ: ա. ԶԱՌ ʼԻ ԿՈՂ. ա. որ եւ ԶԱՌ ʼԻ ԿՈՂԵԱԼ. ԱՌ ʼԻ ԿՈՂԵԱԼ. Զառ ʼի թափ, զառ ʼի վայր. կողմանաւոր. կողմանեալ. քովընտի ծռած, պառկած քիչ մը, եւ կռնըկի վրայ. ... *Զզառ ʼի կող տեղիսն հասեալ կալան. Պտմ. աղեքս.: *Բնակութիւն ունի սա ոչ միայն ʼի դաշտային շամբուտ վայրս, այլ եւ յապառաժ զառ ʼի կողս: Պիտ.: *Ի զառ ʼի կող տեղիս ʼի յորդութենէ գնացիցն զհող երկրին հեղեղատէին (արիւնք). Լաստ. ՟Ժ՟Զ: *Որ ընդ զառ ʼի կող ճանապարհ գնայ, եթէ ոչ զգուշանայ, ʼի հարկէ գայթակղի. Բրսղ. մրկ.: *Ձորք եւ ծործորք եւ սարք, եւ ամենայն որ ինչ միանգամ կողմանաւոր է, եւ զառ ʼի կող. Նիւս. կազմ. յն. յորսայս. կռնըկի վըրայ պառկած: *Ընդկողմանեալ եւ զառ ʼի կողեալ. Փիլ. լին. ՟Ա. 99: ա. ԶԱՌ ʼԻ ՀԵՏ. ա. Արահետ. դիւրագնալի. հարթ. դիւր. դուր, դուրան. *Հարթ, թանձրայատակ, զառ ʼի հետ. Համամ յովէդ.: գ.ա. ԶԱՌ ʼԻ ՎԱՅՐ, ի, ից. գ.ա. κατάβασις descensus (էջք). եւ ἁνάβασις ascensus (ելք). καταφερής declivis, deorsum tendens ἠ κατα πρανοῦ φόρα proclivia Դէպ ʼի վայր, ʼի խոնարհ, զառ ʼի թափ, զառ ʼի կող. դարուվար. ... *Զորս ʼի դաշտս, զորս ʼի լերինս զառ ʼի վայրին: Ընդ զառ ʼի վայրն Բեթորոնայ. Յես. ՟Ը. 24. ՟Ժ. 11: *Իբրեւ զջուր հոսեալ ընդ զառ ʼի վայր. Միք. ՟Ա. 4: *Մերձ եղեւ ʼի զառ ʼի վայր լերինն ձիթենեաց. Ղկ. ՟Ժ՟Թ. 37: *Ընդ ճանապարհ զառ ʼի վայրինʼʼ. ըստ յն. զառ ʼի վերին. Յես. ՟Ժ. 1: Նոյնպէս է եւ *Ի վերայ զառ ʼի վայրին: Ի զառ ʼի վայրէ անտի արեսայ. Դտ. ՟Ա. 36. ՟Ը. 10: *Որպէս յորձան ինչ սաստիկ ընդ զառ ʼի վայր հեղեալ. Խոր. ՟Ա. 10: *Դարձուցին զնա ընդ զառ ʼի վայր լերինն. Զենոբ.: Իսկ անդ. *Իջուցին զնոսա զառ ʼի վայր լերիննʼʼ. իմա՛ որպէս մ. ընդ զառ ʼի վայր: գ.ա. ԶԱՌ ʼԻ ՎԵՐ, րի, ոք. գ.ա. ἁνάβασις ascensus ἠ ἁνάντης ὀδός via sursum tendens, acclivis, arduus Ի ստորէ ʼի վեր. դէպ ʼի վեր, դժուարագնաց ելք. դարվեր. ... *Որ է հանդէպ զառ ʼի վերին. Յես. ՟Ժ՟Ը. 18: *Ելանէին ընդ զառ ʼի վեր քաղաքին. ՟Ա. Թագ. ՟Թ. 11: *Ելանէր ընդ զառ ʼի վերն ձիթենեաց. ՟Բ. Թագ. ՟Ժ՟Ե. 30: *Զառ ʼի վեր աւազուտ առ ոտիւք ծերոյ. Սիր. ՟Ի՟Ե. 27: *Զառ ʼի վեր է ճանապարհն. Վրդն. ել.: *Աստուածային պատուիրանքն ... ոչ եթէ զառ ʼի վեր են եւ ծանունք. Շ. ՟ա. յհ. ՟Ձ՟Դ: *Ըստ նմանութեան ծանրագոյն վիմի ʼի զառ ʼի վերսն ամենեւին անշարժ. Շ. մտթ.: *Զառ ʼի վերք խոնջականք եւ ծանունք եւ աշխատելիք. իսկ զառիվայրք քարշումն ունին աւելի. Փիլ. իմաստն.: Տ. ԶԵՏԵՂ (1-0732) Տ. (ԶԵՐԵԱՄ ԶԵՐԿԵԱՄ). ԵՐԵԱՄ, ԵՐԿԵԱՄ: (1-0732) մ. Զ (1-0690) Տ. ԶԵՐԿԱՒՈՒՐՍ ԵՐԿԱՒՈՒՐԲ ԵՐԿԱՒՈՒՐՑ ԶԵՐԿԱՒՈՒՐՍ. մ. Երկօրեայ. զերկուս կամ ցերկուս աւուրս. երկու օր. երկու օրով. ... *Ընդէ՞ր պահէիր երկաւուրբ. Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա: *Երկաւուրց է հանգիստ աշխարհիս, եւ յաւիտենական են տանջանք եւ ամօթ. Մանդ. ՟Ժ՟Ը: *Պահեմ զերկաւուրս: Մի՛ ինչ ուտիցես զերկաւուրս. Վրք. հց. ՟Ժ՟Ա. ՟Ժ՟Ե: ԶԻՒՐՈՎԻՆ ԵՐԹԱԼ. (1-0737) ἐαυτόν ἁποκτεινεῖν, ἁναιρεῖν seipsum interficere Անձամբ զանձն ʼի մահ հարկանել, սպանանել. անձին առնել. անձնամահ լինել. ինքիր զինքը սպաննել. ... *Միթէ զիւրովի՞ն երթայցէ: Ձգեաց զսուսեր, եւ կամէր երթալ զիւրովին: Եդ զսուսերն, եւ չոգաւ զիւրովին. Յհ. ՟Ը. 22: Գծ. ՟Ժ՟Զ. 27: ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Դ. 44: ԶԼԵՌՆԱՅՆ. Տե՛ս ʼի բառն ԼԵԱՌՆ: (1-0737) ԶԿԱՅ ԱՌՆՈՒԼ. Տ. ԿԱՅ, ԿԱՅՔ: (1-0737) Զ Տ. ԶՀԵՏ (1-0738) Զ (1-0739) Տ. ԶՃԱՆԱՊԱՐՀԱՅՆ Զ (1-0739) Տ. (ԶՄՏԱՒ ԱԾԵԼ.) ՄԻՏ: մ.շ. Զ (1-0742): ԶՈՐ ՕՐԻՆԱԿ. մ.շ. ὄν τρόπον այսինքն καθ’ ὄν τρόπον, ὄπως, καθεί, ὠσπερ quemadmodum, sicut, ut, exempli gratia (յն. ոճով, փոխանակ ասելոյ, Որով օրինակաւ. ըստ որում օրինակի). Որպէս. ըստ որում. եւ Որդոն. օրինակ իմն. ... *Այնպէս եկեսցէ. զոր օրինակ տեսէք զնա երթեալ յերկինս. Գծ. ՟Ա. 11: *Զո՛ր օրինակ զջուր ընդ գինի ոք խառնէ ... սոյնպէս եւ այլն. ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 40: *Զոր օրինակ զգալի լոյս առ աչս, նոյնպէս հանճար՝ խորհրդոց. Փիլ. բագն.: *Զո՛ր օրինակ առաջինքն ջուրբք մեռան, սոյնպէս եւ վերջինքս ջուրբք կենդանանան. եւ զոր օրինակ նոքա փայտիւն ապրեցան, սոյնպէս եւ սոքա խաչիւն ազատեցան. Եփր. ծն.: *Հո՛ղ էիր, եւ ʼի հո՛ղ դարձցիս. զոր օրինակ, քար ինչ ʼի բարձուստ ուստէք հոլովեալ, որ մօտն կայցէ՝ ասասցէ, երթալ ունիս՝ մինչեւ ուրանօր արժան իցէ երթալ: Ի պատուհասէ անտի (մահու) փրկիչն ոչ հրաժարէր. զոր օրինակ, բժիշկն արբուցանել զդեղն հիւանդին հանդերձեալ՝ արասցէ իւրով ճաշակմամբն հաւատալի. Յհ. իմ. երեւ.: *Զոր օրինակ, փայտ ընդ փայտի շփեալ՝ հուր ծնանին, եւ անդէն ծախին ծնողք ʼի ծննդոյն իւրեանց. Խոսրովիկ.: Զ (1-0757) Տ. (ԶՕՐԷՆ) ՕՐԷՆ