Ը

(-) NBH 1-0760 Chronological Sequence: 6c, 7c, 8c, 12c, 13c - Ձայնաւոր տառ՝ միջասահման ընդ է եւ ի. եւ լծորդ ընդ նոսա, որպէս եւ ընդ ո, ւ, եւ ու: Նմանաւոր հնչումն չի՛ք յայլ լեզուս, եթէ ոչ զօրութեամբ՝ իբր կլանելով եւ սղելով. միայն առ թուրքս (որպէս եւ առ անգղիացիս) կայ այս ձայն որոշակի. զոր օրինակ, սաթը՛ն ալտը՛մ, ըլըճագ: Առ յոյնս կայ η , իթա անուանեալ, այլ այժմ հնչի որպէս ի՛, եւ յոմանց՝ է՛. գուցէ հնչելի ը. քանզի եւ սա նովին անուամբ կոչի ʼի մեզ ըեթ, ըթ, եթ: Ը. Բազում անգամ զօրութեամբ դնի. զոր օրինակ, ստոյգ, շտապ. այսինքն ըստոյգ, ըշտապ. զ՝նտանութիւն, յ՝նդելից, յ՝ղձալի, զ՝ղձալի. այսինքն զընտանութիւն, յընդելից, յըղձալի, զըղձալի: Վասն որոյ եւ անխտիր գրի, ննջել կամ նընջել. ծնունդ կամ ծընունդ. բանս, բանդ, բանն, կամ բա՛նըս, բա՛նըդ (զի այլ է բանդ, այսինքն բանտ), բա՛նըն. զնա, ըզնա, ըզընա. այսպէս իմա՛ եւ զգրեալն, զընա: Ը. Զօրութեամբ իմանալի՛ է՝ նաեւ ո՛ւր ուրեք կարծին կորուսմամբ ձայնաւորի հոլովեալ անուանք. զոր օրինակ, բիծ, բծի. գիր, գրոյ. մարմին, մարմնոյ. լիր, լրի. լուր, լրոյ. տուրք, տրոց. ջուր, ջրոյ. կառափումն, կառափման, եւ այլն. որք չունին ինչ կորուստ, այլ ձայնաւորքն այն փոխեալ են ʼի ը ՝ սղելի, կամ զօրութեամբ հնչելի. իբր բըծի, գըրոյ, մարմընոյ, լըրի, լըրոյ, տըրոց, ջըրոյ, կառափըման, եւ այլն: Ըստ նմին իմա՛ զնուագելն ʼի Շարականի՝ մանըկանց, այսինքն մանկանց. զի սեռականն բառիս մանուկ, լինի մանըկան. այլ սղելով ասի՝ մանկան: Ը. ՟ը. Որպէս նշանագիր թուոյ է Ութ, կամ ութերորդ, յարմար դիպեալ ձայնի իւրում: Ը. Զանուն տառիս Շնորհալին գրէ Ըթ. *Ըթն ընդ էին հօր զուգական՝ զորդի ասէ համաբնական. Շ. այբուբ.: Որպէս եւ ʼի Քեր. թրակ. ասի. *Բաց ʼի յայբէ, եւ յեչէ, եւ յըթէʼʼ: Իսկ այլք լրագոյն ձայնիւ Ըեթ կոչեն. *Որ է վանգ, այբ, եչ, ին, ըեթ ... այբի ինի, եւ ըեթի. Քեր. մովս. եւ Քեր. ստեփ.: *Ըեթ յայսպիսի իմաստս սուղ հանդիպի, կամ բնաւ իսկ ոչ. Գրչ. գէ.: *Ըեթն՝ ընթացօղ սուրհանդակաց, դու նըմանեա՛ արշաւանաց. Երզն. այբուբ.: Որ եւ ʼի քեր. գրի երբեմն Եըթ, Եթ, սեռ". եթի. զոր յաճախեցին եւ յետինք: Քանզի եւ ե, ը, են լծորդ. որպէս՝ ընդ, ենթ. ընթադրել, ենթադրել: Ը. Գտանի ʼի մեզ սովորաբար ʼի մէջ բառից առ որոշումն հնչմանց եւեթ. այլ ʼի յանգս ո՛չ երբէք, եթէ ոչ քերթողաբար. որպէս ռմկ. ը, վարի իբրեւ զյօդ, եւ իբրեւ նշանակ հայցական հոլովոյ: Իսկ բառք սկսեալք տառիւս ը, կա՛մ են ʼի փոխ առեալ յայլոց ձայնաւոր տառից, եւ կամ ածանցք ձայնիցս Ընդ, Ըստ. զորս տեսցես: