Ճ

(-) NBH 2-0165 Chronological Sequence: 12c - Տառ բաղաձայն՝ կոչեցեալ ըստ հնչմանն Ճէ, միջակ ընդ ծ, եւ ջ. վասն որոյ եւ լծորդ ընդ նոսա. զոր օրինակ՝ ճանաչեմ, ծանեայ, վերծանել (որ է ըստ յն. վերաճանաչել, իբր ընթեռնուլ). ճիւղ, ծիղ. ճկոյթ, ծկոյթ. բճիճ, բջիջ. գէճ, գէջ. կինճ, կինջ. եւ այլն: Ճ. Թէեւ յայլ լեզուս երբեմն փոխեսցի ʼի կ, ղ. այլ ʼի մեզ յամենայն լեզուաց անտի վերածի ʼի գ. զի որ առ այլս ասին ճէպրայիլ, կապրիէլ, ղավրիէլ. կամ ճէհօն, կիյօն, ղէօն, եւ այլն, ʼի մեզ լինին գաբրիէք, գեհօն, եւ այլն: Ճ. Դնի ʼի մեզ երբեմն՝ ուր այլազգականն է չ, իբր ջ. զոր օրինակ՝ չէնգ, չէնկէլ ՝ է ճանկ. եւ չարէ՛ կամ ջա՛ր, է ճար. չարխ, ճախարակ, եւ այլն: Համեմատութեամբ այլեւայլ ազգաց՝ ճ. փոխի ընդ կ. ղ. եւ գ. եւս եւ ընդ ի, յ, ժ, զ, որպէս տեսցի յընթացս գործոյս: Ճ. ճ. Որպէս թիւ համարոյ՝ է Հարիւր, կամ հարիւրորդ: Որպէս եւ յաջորդ տառք մեր են ʼի հարիւրաւոր կարգի մինչեւ ջ, ինն հարիւր: Ճ. Տայ խորհրդաւոր իմաստս մանկանց. *Ճէն ճառագայթ առ ʼի սրտէդ, ասէ ծագեա՛ լուսոյ հանգէտ: Ճէն ճանաչել տայ զհանճար, ըստ առակաց բանին յարմար. Շ. այբուբ.: