ՀԱՅԻՄ

(եցայ, եա՛ց, եա՛, ել, եցեալ, եցող.) NBH 2-0031 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 5c, 8c, 10c, 11c, 12c, 13c ձ. ՀԱՅԻՄ (արմատն է Ակն. աչք. այց.) որ եւ ՆԱՅԻՄ. βλέπω, ὀράω, θεωρέω, εἵδω aspicio, intueor, video եւն. Յականել. աչել. ուղղել զաչս ʼի տեսանել. ձգել. ձգտել զտեսութիւն աչաց եւ մտաց. նայիլ. ... *Հայեցեալ տեսանէին: Հայեցաւ, եւ ետես: Հայեցաւ, եւ ահա ջրհոր մի: Հայէիր, մինչեւ հատաւ վէմ: Աչք քո ուղիղ հայեսցին: Հայեցեալ յայսկոյս, յայնկոյս, կամ այսր եւ անդր. եւ այլն: Սովորական խնդ. նախդր. տր. Ի յ. առ, ընդ, պէսպէս առմամբ. նայիլ դէպ ʼի, վըրան, երեսը. *Հայեցաւ ʼի նա: Ամենեքեան հայէին ʼի նա: Աչք ամենեցուն ʼի նա հայէին: Բնաւ հայէի իսկ ʼի քեզ: Հայեցաւ նա ʼի բարձանց ʼի սրբութենէ իւրմէ: Մարդ հայի յերեսս, եւ աստուած ʼի սիրտս: Հայեսցո՛ւք ʼի զօրագլուխն հաւատոց: Հայեա՛ց յաղքատութիւն իմ, կամ յօգնել ինձ: Հայեցեալ յերեսս ձեր: Ոչ հայեցան յիս մերձաւորք իմ: Ոչ հայեսցի յիս ակն տեսողի: Հայեցան առ նա ʼի խոնարհ: Հայեցար յերկիր: Հայել ընդ պատուհանն, ընդ վանդակապատն, ընդ նա, ընդ իս, ընդ երեսս սոդոմացւոց. այր ընդ ընկեր իւր, եւ այլն: *Որպէս ասէ բժիշկ ախտացելոյ, թէ յիս հայեա՛, եւ բժշկեցից. Մխ. երեմ.: *Ո՛վ որ սխրանայք ընդ արքունեացն փառս, հայեցէ՛ք ʼի վեր. Լմբ. տաղ հրեշտ.: Լինի եւ յայլ հոլովս. *Հայեցաւ շուրջ զիւրեւ յաշակերտսն: Հայեցաւ շուրջ զամենեքումբք: Հայեցեալ յիսուսի զնոքօք լի ցասմամբ. եւ այլն: *Պա՛րտ է զամենայն փոքումբքն հայիլ, եւ յարդարել. Մանդ. ՟Գ: ՀԱՅԵԼ ἁναβλέπω, ἁνακύπτω sursum specto. Վերակնել. ամբառնալ զաչս. վեր նայիլ. *Հայեա՛ց աչօք քովք, եւ տե՛ս: Հայեա՛ց ընդ երկինս կամ յերկինս: Կո՛յրք հայեցարուք տեսանել: Հայեցայ ʼի բարձունս: Ի վեր հայել, կամ հայել ʼի վեր. եւ այլն: ՀԱՅԵԼ. προσέχω (յորմէ Պռօսխումէն). attendo, animadverto ἑπισκέπτομαι visito γρηγορέω vigilo. Դիտել. ակնառոյց լինել. այց առնել. զննել ուշ ունել. միտ դնել. զգոյշ լինել. արթուն կալ. աղէկ նայիլ. ... *Ի խորհուրդս ամբարշտաց հայեցար: Հայեա՛ց տէր յիրաւունս իմ: Եղիցին ականջք քո հայել յաղօթս ծառայից քո: Հայեցար յերկիր, արբեցուցեր զնա: Հայեցարո՛ւք ʼի հրամանս օրինացն: Ոչ հայեցան յօրէնս քո: Հայեա՛ց յանձն քո, կամ հայեցարո՛ւք յանձինս ձեր, գուցէ եւ այլն: *Պա՛րտ եւ արժան է խնամակալութեամբ ʼի թագաւորի հայել բանս. Ածաբ. ժղ.: *Հայիլ՝ յայսմ վայրի զքննելն ասէ, եւ զիմանալն: Իմաստութեամբ հայել ʼի բանս մարգարէիցն. Սարգ. յկ. ՟Է: եւ Սարգ. ՟ա. պետ. ՟Բ: ՀԱՅԵԼ. βλέπω specto ἁποβλέπω, φροντίζω respicio եւն. Բերիլ. որպէս վերածիլ. ունել զդիտաւորութիւն կամ զվախճան. ակնարկել. դիտել. դիմել. *Ի բուն ճարտարապետ անդր հայի: Այն ʼի զարդարիչ անդր հայի. ՟Բ. Մակ. ՟Բ. 30: *Եւ ոչ նոյն ինքն պատուիրանք աստուծոյ առ այլ ինչ հային, եթէ ոչ առ ʼի կեցուցանել զլսօղսն. Բրս. ճգն.: *Տուեալ վարդապետութիւնն քրիստոսի՝ առ ʼի բազմաց ունկնդրութիւն հայի. Ագաթ.: *Ասելոյդ քո խորհուրդ ʼի մանիքեցւոցն հայի աղճատանս. Յհ. իմ. երեւ.: *Յայս հայի ասել: Ի սոյն միտս հայի եւ իմաստնոյն ասելն. Սարգ.: Իգն.: *Հայի բանս եւ ʼի նորս իսրայէլ: Ի խաչիս հայելով խորհուրդ ասի. Շ. բարձր.: *Յանճառ միաւորութիւնն հայելով ասէ. Գր. տղ. թղթ.: *Ամենայն գրոց դիտաւորութիւն առ սոյն հայի. Շ. յկ. ՟Ի՟Զ: *Յայնցանէ որ ʼի քրիստոս հային՝ ասացեալք. Գէ. ես.: Եւ ἑπιβλέπω respicio. Բերիլ, որպէս միտել. յօժարիլ. ձկտիլ. ետեւէ ինկնալ, աչք տնկել. *Հայեցաւ ամենայն տունն իսրայէլի զկնի տեառն. ՟Ա. Թագ. ՟Է. 4: *Որ ʼի սնափառութիւնս հայի՝ եթէ պահէ կամ աղօթէ կամ ողորմութիւնս առնէ, կորուսանէ զամենայն վարձս իւր. Ոսկ. յհ. ՟Ա. 25: ՀԱՅԵԼ. որպէս Ակնունել. մնալ. խիթալ. սպասել. *Մինչ հայի հարուածոց գանից. նա գթոց գիրկս արկանիցէ. Նար. ՟Հ՟Դ: ՀԱՅԵԼ (տեղւոյ առ տեղի). Ունել զհայեցուած կամ զգիրս. *Ի կատարէ կոփածուին որ հայի ընդ անապատն: Դուռնն՝ որ հայէր ընդ արեւելս, կամ ընդ հիւսիսի: Առաջ մի ընդ ճանապարհն՝ որ հայէր ʼի բեթորոն. եւ այլն: ՀԱՅԻՄ (իբր հասարակ բայ. հյց. խնդ.) Տեսանել. եւ Ակնունել. *Հայիմ զդէմս ձեր. Լմբ. ատ.: *Իցէ՞ թէ յաւելից հայել զբազմախորտակելի տապանակ մարմնոյս իմոյ նորոգեալ: Եթէ չառնուլ նախատինս ʼի մերձաւորաց օրէնք են, ապա ʼի տեսողէն հայել զայսոսիկ՝ արեան տաժանմունք. Նար. ՟Ի՟Ե. եւ Նար. կ.: ՀԱՅԵԼՈՎ որպէս Տեսլեամբ. տեսութեամբ դիմաց. կերպարանօք. *Ոնիա քահանայապետ, գեղեցիկ հայելով, շքեղ տեսանելովʼʼ. յն. պատկառելի հանդիպմամբ. ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 12: հ. ՀԱՅԻՄ (2-1056) հ. *Հայէր զնոսա քաղցրութեամբ: Հայէր զնոսա զնծութեամբ եւ ուրախութեամբ. Եպիփ. ծն.: