ԱՉՔ

(աչաց կամ աչից.) NBH 1-0267 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 5c, 6c, 8c, 10c, 11c, 12c, 13c - ԱՉՔ ὁφθαλμός oculus, ὅμμα, ὅψις aspectus, facies որ եւ ԱԿՆ. (լծ. ար. ա՛յն, լտ. օ՛գուլուս թ. կէոզ. սանս. աքշի իսկ ի լեզու սլաւեանց օգօ է ակն, եւ օ՛չի աչք) Գործարան տեսութեան. տեսանելիք: Տե՛ս եւ ԵՐԵՍՔ: *Հաճոյ աչաց հայելոյ: Աչք գեղեցիկ: Որոց եւ ոչ աչաց պիտանութիւն էր առ ʼի տեսանել: Աչօք բացօք. եւ այլն: *Տեսութիւն աչացն հաւատարմագոյն է քան զլուր ականջաց: Սարգ. ՟ա. յհ. ՟Է: *Լա՛ւ է կոյր աչօք քան կոյր մտօք. Եղիշ. ՟Բ: *Աչից. Սարգ. յկ. ՟Ժ՟Ա: Լմբ. պտրգ. եւ Լմբ. սղ.: Երզն. քեր.: *Աչք նորա նման է աչից (տպ. աչաց) ալեքսիանոսին իմոյ. Վրք. հց. ՟Ժ՟Դ: *Ասացից արդեօք զայս՝ զաչից մծագոյն բարի: Յաղագս աչից յառաջագոյնսն ասացաւ. Պղատ. տիմ.: ԱՉՔ ասի նմանութեամբ եւ Տեսութիւն հոգւոյ, ճանաչումն, կամ միտք առաջնորդական. առաջնորդութիւն, այցելու, եւ այցելութիւն. աչալուրջ. աչալրջութիւն. կամք, հաճոյք. եւ այլն. *Աչք էին կուրաց. Յոբ. ՟Ի՟Թ. 15: *Բաց են աչք մտաց մերոց: Հոգւոյն բնաւ չիք իսկ աչք. Եղիշ. ՟Ը: *Տեսանեմ աչօք մտացս: Ուղիղ աչօք հայել ʼի ծառայս: Տեսանել այլոյ աչօք. Փարպ.: *Իմացականիս աչաց է տեսանելի. Լմբ. էր ընդ եղբ.: *Յաչս բերել, կամ կերպացուցանելʼʼ. այսինքն ʼի միտս. Նար. ՟Հ՟Գ. եւ ՟Ի՟Թ: *Զի՞ բնաւ պիտոյ են աչք օտարոտիք ʼի մեր վկայութիւն. Ոսկ. յհ. ՟Ա. 2: *Այր իւրաքանչիւր զհաճոյս աչաց իւրոց առնէր. Դտ. ՟Ժ՟Է. 6: Տե՛ս եւ ʼի բառսդ ՀԱՃՈՅ, ԲԱՐՒՈՔ, ԹՈՒԻ, եւ այլն. եւ ԱՒԱԳ ԱչՔ: ՅԱՉՍ. (յորմէ կազմի բառդ ԱՌԱՋԻ.) իբր Յանդիման աչաց, մարմնոյ, կամ հոգւոյ, եւ կամաց, հաճոյից եւ այլն. ռմկ. առջեւը. որ եւ իբր Առ համեմատութեամբ, առ նովաւ, *Բարի ես դու յաչս իմ: Յաչս նախարարացն ոչ թուիս դու բարւոք: Ուղիղ էր բանն յաչս ամենայն ժողովրդեանն. եւ այլն: *Յաչս ձեր մեռեալ էին. Ագաթ.: *Եւ եղեն զարմանալիք մեծապէս յաչս ամենեցուն. Բուզ. ՟Դ. 9: *Գարշելիք համարեալ էին յաչս եգիպտացւոցն: Խոտանք յաչս տեսողացն երեւեսցին. Պիտ.: *Յաչս այնր ապաշխարութեան՝ մերս որպէս ստուեր է: Յաչս այնր խնդրուածոց՝ մերս որպէս նմանութիւն է. Եփր. ի նին.: Իսկ ՟Բ. Մակ. ՟Ը. 18. *Կարող է զայնոսիկ՝ որ զմեզ յաչսն դնեն, սատակելʼʼ. իմա՛, որպէս ռմկ. աչք տնկօղ, կամ կամեցող վնասել. իսկ յն. զեկեալսն ʼի վերայ մեր: Որպէս եւ անդ, ՟Բ. 22. *Որ զաշխարհս յաչս դնէինʼʼ. յն. վեր ʼի վայր առնէին, կամ աղարտէին: ԶԱՉՍ ԱՄԲԱՌՆԱԼ կամ ՀԱՄԲԱՌՆԱԼ եւ այլն, ստէպ ի սուրբ գիրս. այսինքն ʼի վեր հայել. աչքը վեր վերցնել, նայիլ: Տե՛ս եւ ԱՄԲԱՌՆԱԼ, ՀԱՄԲԱՌՆԱԼ: ԱՉՍ ԱՌՆՈՒԼ. Աչառել, ակն առնուլ. *Ասեն աղքատք, թէ աստուած մեծատանց աչս առնու. Մանդ. ՟Դ: ԱՉՍ ԱՐՁԱԿԵԼ, կամ ԱՐԿԱՆԵԼ. իբր Յառիլ աչօք եւ ցանկալ. աչք տնկել կամ զարնել. ... *Մի՛ ինչ աչս արձակէք դուք յաւար: Արձակեաց զաչս իւր զհետ հոմանեաց. եւ այլն. ՟Ա. Մակ. ՟Դ. 17: Եզեկ. ՟Ի՟Գ. 5. 20: Առակ. ՟Ժ՟Է. 20: *Արկ կին տեառն իւրոյ զաչս իւր ʼի վերայ յովսեփայ. Ծն. ՟Լ՟Բ. 7: ՅԱՉԱՑ ՀԱՆԵԼ, ԵԼԱՆԵԼ. Անհաճոյ առնել, լինել. աչքէ հանել, էլլալ. *Յաչաց հանէին զնա: Շատից յաչաց ելանէին. ՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Ա. 5. 11: ՟Գ. Մակ. ՟Գ. 3: ՟Ա. Թես. ՟Բ. 15: *Նոյն իսկ հանէ առնն յաչաց. Ոսկ. մտթ.: *Հանցուք զնա յաչաց իւրոցն խաբեցելոց. Եզնիկ.: *Զօրհանապազ զնոսա յաչաց հանէին. Եղիշ. ՟Ը: *Հաճոյանամ յետին ռամկին, եւ թագաւորիդ մեծի յաչաց ելանեմ. Նար. ՟Հ՟Ա: ԸՍՏ ԱՉՍ ԴԱՏԵԼ. այսինքն Ըստ երեւութին. վեր ʼի վերոյ. կամ աչառութեամբ: Յհ. ՟Է. 20: ԿԱԼԵԱԼ ԼԻՆԵԼ ԱՉԱՑ. իբր Չճանաչել զտեսեալն: Ղկ. ՟Ի՟Դ. 16: ԿԱԼ ԱՉԱՑ. իբր Դադարել ʼի տեսութենէ. կուրանալ: Տոբ. ՟Է. 7: ԱՌ ԱՉՍ. իբր Աչառանօք, ակնառութեամբ. *Եթէ աղքատ ոք է, եթէ մեծատուն, մի՛ առ աչս նոցա հայել. Ոսկ. յհ. ՟Բ. 3: *Մի՛ սուտակասպասք, եւ առ աչս աչառելով. Եղիշ. ՟Ա: Եւ իբր Առ երեսս, ըստ երեւութին. ուրուական. *Առ աչս հնարադրութիւն, կամ հարեւանցի երեւականութիւն, կամ երեւումն. Նար. ՟Ղ՟Ա. ՟Ղ՟Գ.: Նար. խչ.: *Զի մի՛ առ աչս երեւեսցին՝ տնօրէնութիւնքըն մարդկային. Շ. խոստ.: *Երկնչին յառ աչս երեւութիցն. Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ: *Ուսան առնել առ աչս արհաւիրս. Լմբ. յանառակ.: մ. ԱՌ ԱՉՕՔ. մ. κατὰ φαντασίαν կամ δόκησιν կամ ὅναρ secundum imaginationem, fict specie, opinione կամ specie tantum Լոկ երեւութիւ յաչս. երեւութացեալ. կարծեօք, եւ յերազի. ուրուական. աչքին երեւնալով, երեւակայութեամբ միայն. *Երեւոյթ առ աչօք. Ամբ. ՟Բ. 19: *Առ աչօք տեսիլ. Սարգ. ՟ա. պ. ՟Ժ՟Բ: Նեղոս.: *Պատրանք առ աչօք. Պիտ.: *Առ աչօք ինչ իցէ. Մտթ. ՟Ժ՟Դ. 26: Մրկ. ՟Զ. 49: Ոսկ. յհ. ՟Բ. 41: *Իբր զստուեր եւ զերազ եւ զառ աչօք տեսանեն զբաղձալիսն. Ոսկ. յհ.: *Ոչ տեսցես առ աչօք ʼի գիշերի: Ի գիշերի առ աչօք տեսանէʼʼ. իբր երեւութանալ, երեւակայել. Նեղոս.: *Առ աչօք համարել, կամ ասել. Ոսկ.: Աթ.: եւ այլն: *Ասեն՝ թէ առ աչօք է ʼի խաչն ելանել ... եթէ առ աչօք է խաչն, առ աչօք է եւ փրկութիւնն. եւ այլն. Կոչ. ՟Ժ՟Գ: Իսկ Մխ. առակ. ՟Ի. *Առ աչօք բաշխեաց զիւրաքանչիւր պատիւʼʼ, իմա՛ աչառանօք: ԱՌ ԱՉՍ. ԱՌ ԱՉՕՔ. Տ. ԱՉՔ: