ԺԱՄ

(ու, ու կամ աւ. ուց կամ աց. ուք կամ օք.) NBH 1-0825 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 5c, 6c, 7c, 8c, 9c, 10c, 12c, 13c, 14c, 15c գ. ὤρα hora. Արմատ ժամանակ բառին. Չափ շարժման արեւու՝ որպէս մասնիկ ամանակի՝ բաղկացեալ ʼի վաթսուն րոպէից. իսկ ՟Ժ՟Բ ժամք կացուցանեն զօր, այսինքն զտիւ. եւ ՟Ի՟Դ ժամք զօր ամբողջ՝ զտիւ եւ զգիշեր. ... *Ո՞չ երկոտասան ժամ է աւուր: Ելեալ զերրորդ ժամու, զվեց ժամու, եւ զինն ժամու: Զինն ժամաւն գոչեաց յիսուս. եւ այլն: *Առնէ կատարումն աւուր քսան եւ չորիւք ժամուք տիւընջեան եւ գիշերոյ. Վեցօր. ՟Բ: *Չափ է, եւ թիւ ժամաց, աւուրց, եւ ամենայն ըստ մեզ ժամանակի՝ լոյսն. Դիոն. ածայ.: *Թեպետեւ ժամս տարաժամ է, այլ չէ ինչ ընդ ժամօք՝ որ ընդ ձեզդ խօսի. Ոսկ. մ. ՟Բ. 24: ԺԱՄ. որպէս ժամանակին ինչ նշանակեալ, դիպօղ. ատեն .... յն. պէսպէս. ὤρα hora χρόνος tempus εὑκαιρία opportunitas եւն. եւ այլն. *Որ զպտուղ իւր ʼի ժամու տացէ: Իշխանք քո ʼի ժամու ուտեն: Տալ նոցա կերակուր ի ժամու: Յորժամ ժամ լինիցի, կոչեցից զքեզ: Յորժամ ժամ առից, ես ուղիղ դատեցայց: Կին յորժամ ծնանիցի, տրտմութիւն է նմա, զի հասեալ է ժամ նորա: Ամենայնի ժամանակ է, եւ ժամ ամենայն իրաց: Չեւ եւս է ժամ խաշանցդ ժողովելոյ: Զայն ժամու զմեռեալ մարդն՝ այժմ իբրեւ զաստուած պատուեաց. եւ այլն: *Խորհուրդ գողոց է ʼի ժամէ զժամ գողանալ ʼի մէնջ. Կլիմաք.: *Ի ժամ փրկելոյ զժողովուրդն՝ միջնորդ եղեւ. Եղիշ. ՟Ե: *Լուսաւորք են յաշխարհի կարգեալ թագաւոր ժամուց. Շ. բարձր.: *Ի դէպ ժամու ինքն իւրովի տայ զպտուղն: Իսկ ʼի ժամ հնձոցն սա ամաչէ: Գարնանային ժամքըն հասան, յամպոյս քաղցրիկ ցող հոսեցան. Լմբ. սղ. եւ Լմբ. պտրգ. եւ ներբ. Շ: *Գտեալ ժամ պատեհ: Ժամ գտեալ՝ յատենի կացուցանէր. Խոր.: ՃՃ.: ԺԱՄ. ըստ ախտարաց՝ Դիտելի մասն րոպէի ʼի կենդանակերպս, եւ յասեղատունս վասն գուշակելոյ, կամ Վայրկեանն ծննդեան ուրուք. որ է մտացածին. ὦρος, ὄρος, ὠροσκότος tempus, terminus, momentum եւն. ... *Երկոտասան մասն (կենդանակերպի) յերեսուն մասն բաժանի, եւ զմի մի յերեսուն մասանցն ʼի վաթսուն ժամս կոտորեն: Այսու անճառ ժամուք՝ անհամար րոպէիւք սահմանեցին: Ո՛րչափ ժամս վայրկենից եւ րոպէից համարիցի անցեալ: Առ ʼի գիտել զժամ մանկանն՝ որ ծնաւ: Յորո՛ւմ մասանց յերկոտասանից աստեղատանցն երեւեցաւ ժամն նորա: Ոչ ոք երբէք ʼի թագաւորաց պահեաց գտանել զժամս որդւոյ իւրոյ աստեղօքն տեսանել. Վեցօր. ՟Զ. յորմէ եւ Շիր.: ԺԱՄ. ըստ տոմարագիտաց՝ Բաժանումն րոպէից ʼի սկզբան տուընջեան եւ գիշերոյ, յառանձին անուանս յորջորջելով ըստ կամի, զորս եւ մեկնաբանելն է ըստ հաճոյս վերծանողաց. *Ժամքն (լուսանալոյ տուընջեան) են այսոքիկ. Այգն, ծայգն, զայրացեալն, ճառագայթեալն, շառաւեղեալն, երկրատեսն, շանթակողն, հրակաթն, հուր փայլեալն, թաղանթեալն, առաւօտն, արփողն: Ժամք գիշերոյն. Խաւարակն, աղջամուղջն, մթացեալն, շաղաւօտն, կամաւօտն, բաւականն, խօթափեալն, գիզակն, լուսաճեմն, առաւօտն, լուսափայլն, փայլածուն. Տօմար.: ԺԱՄ. Կարգաւորութիւն ժամուց ʼի պաշտամունս եկեղեցւոյ. ժամասացութիւն. (ուստի եւ ռմկ. եկեղեցին ժամ ասի. ) *Տայ եկեղեցւոյ զբովանդակ կարգաւորութիւն պաշտաման ժամուց. Յհ. կթ.: *Սպասաւորեն մինչեւ ʼի կատարել կարգաց ժամուցն ամենայնի. Լմբ. պտրգ.: *Եւ մտանեն ի ժամ ճաշոյ. (որում յաջորդէ պատարագն.) եւ մարմնոյ եւ արեան տեառն հաղորդեսցի. Մաշտ.: *եւ զի երեկոյ էր, մտանէ ʼի ժամ գիշերապաշտամանն. ՃՃ.: *Եւ ապա սկսանին ժամ. խոնարհեցո՜, եւ ապրեցո՜. Ոսկիփոր.: եւ Տօնակ.: Եւ Տօնաց.: Ուստի ԺԱՄ ԱՌՆԵԼ, որպէս Պատարագմատուցանել զկնի ճաշոյ ասելոյ. *Տե՜ս, զի ո՜չ ասէ, թէ տո՜ւր՝ զի քեզ ժամ առնէ. Լմբ. պտրգ.: Տե՜ս եւ ԺԱՄԱՐԱՐ: ՎՐԱՆ ԺԱՄՈՒ, կամ ԽՈՐԱՆ ԺԱՄՈՒ կոչի ʼի մեզ խորանն վկայութեան իբրու նախագիծ օրինակ տաճարի, ուր ըստ յն. լոկ Տաղաւար կամ խորան ասի. σκηνή tabernaculum. *Զվրան ժամուն, եւ զտապանակ կտակարանացն ընդ իւրեանս շրջեցուցանել. ՟Բ. Մակ. ՟Բ. : *Որպէս եւ հրամայեցաւ մովսեսի, յորժամ գործելոց էր զվրան ժամուն. Եբր. ՟Ը. 5: *Յորժամ առ հրաման կազմել զվրան ժամուցն. Զքր. կթ.: Կամ իբր մի բառ ասի անսովոր ոճով. *Ի սպաս պաշտաման խորանժամուն: Ի սրահի անդ վրանժամու: Պաշտել զպաշտօն վրանժամուն. Եփր. ղեւտ.: Անսովոր է եւ ասելն. *Հրամայէ եպիսկոպոսաց զխորհրդածութեան ժամսն հայրապետութեան կատարել ʼի վերայ պրոկղիʼʼ. այսինքն զգործ ձեռնադրութեան ʼի պատարագի. Սոկր.: ԺԱՄ ՀԱՐԿԱՆԵԼ. է Բախել զժամահար կամ զկոչնակ, կամ զզանգակ առ ʼի ժողովիլ յեկեղեցի. *Տայ ցսպասաւորս եկեղեցւոյն (զժամահարն)՝ հարկանել ժամ. Մաշտ. *Եւ հրամայեաց ժամ հարկանել, զի ժողովեսցին եղբարքն ամենայն. Վրք. հց. ՟Ի՟Զ: ԺԱՄ ԴՆԵԼ, կամ ՏԱԼ, կամ ԱՌՆԵԼ. Սահմանել կարգել՝ ժամ եւ ժամանակ. ... *Ժա՜մ դիր ինձ, առ ե՞րբ արարից աղօթս վասն քո. Ել. ՟Ը. 9: *Ժամ եդեալ նմա օր մի՝ եկին ʼի վանսն առ նա բազումք. Գծ. ՟Ի՟Ը. 23: *Դնէր նմա ժամ՝ առ վաղիւ. Եփր. ել.: *Ժամ եդեալ եւ իւրն գալ արեօք ʼի միւս կողմանէ. Խոր. ՟Բ. 81: *Փոքր ինչ աւուրս ժամ եդեալ՝ յանձն առնոյր արձակել ʼի կապարանէն. Յհ. կթ.: *Ժամետուն, կազմեցան պատրաստեցան. ՟Ա. Մակ. ՟Բ. 52: *Ժամ տուեալ որսոյ ամենայն զօրացն. Ագաթ.: *Եթե կամիս դու ուսանել, ժա՜մ տուր, եւ լուր. Եւս. պտմ. ՟Դ. 15: *Ժամ արարեալ՝ յանդիման լինէր թագաւորին. Փարպ.: դիմազ. ԺԱՄ Է. դիմազ. Դիպօղ ժամանակ է. ʼի դէպ է. ատենն է. ... *Ժա՛մ է պաշտել զտէր. Սղ. ՟Ճ՟Ժ՟Ը. 126: *Ժամ է այսուհետեւ ասել, կամ ձգել զսուր. Պիտ.: *Զայս այսպէս դատեալ՝ ժա՛մ է ʼի նոյն ինքն յառաջինն դառնալ բանս. Իգն.: *Ժամ է ասել դէմ յանդիման, պատմել բանիւ ողբերգական. Շ. եդես.: մ. ԱՌ ԺԱՄ ՄԻ. ԸՆԴ ԺԱՄՍ մ. Առ այժմ. հիմակու հիմա. .... տե՛ս եւ ի կարգի բառիդ ԱՌ: *Բանիւք կամակորացն վարիմք առ ժամ մի. Վեցօր.: *Ես ընդ ժամս զեգիպտացին հաճեցայ. Վրք. հց. ՟Գ: մ. ԱՌ ԱՅՆ ԺԱՄ կամ ԺԱՄՈՒ. Ի ԺԱՄՈՒՆ, Ի ԺԱՄՆ. մ. Առ ժամն. յայնմ պահու. յայնժամ, առժամայն, ան ատենը, ան պահեկին: ... *Բայց առ այն ժամ նոքա ոչինչ իմացան: Ոչ էառ յանձն առ այն ժամու, զի մի՛ մեծամտեսցին. Երզն. մտթ.: *Ոչինչ կարացին ʼի ժամուն վճարել. Եղիշ. ՟Է: *Որ ի ժամուն մարզպանն էր հայոց: Անպատրաստ տեսանէր զիւր գունդն ʼի ժամուն. Փարպ.: *Զկատարեալսն հասակաւ յետ ժամանակի ինչ մկրտեցէ՛ք. եւ որք տղայք են եւ մանկունք, զնոսա ʼի ժամն մկրտեցէ՛ք. Շ. թղթ.: մ. ԺԱՄՈՒ. Ի ԺԱՄՈՒ. մ. εὑκαίρως opportuno tempore Ի դէպ ժամու, աղէկ ատենը, ատենին, ատենով ... *Հաս ʼի վերայ՝ ժամու, եւ տարաժամու. ՟Բ. Տիմ. ՟Դ. 2: *Լինի մահ ʼի ժամու եւ տարաժամու. Գէ. ես.: *Այլ գործ խոհեմութեան է յիշելն ʼի ժամու հմտութեամբ զպիտանացուսն. Արիստ. առաք.: մ. ԺԱՄ Ի ԺԱՄ ԺԱՄԷ Ի ԺԱՄ. մ. Հետզհետէ, յայլ եւ յայ՝ նուագս. ... եւ Մերթ ընդ մերթ, կամ անընդհատ. ատեն ատեն, պահ պահ, կամ շարունակ. ... *Հրէայքն ժամ ʼի ժամ անցեալ զօրհասաւնʼʼ. յն. զօրհասական ժամաւն անցեալ. ՟Գ. Մակ. ՟Ե. 13: *Քսան սիկղ յաւուր՝ ժամէ ʼի ժամ կերիջիր անտի: Զվեցերորդ մասն դորակի միոյ ժամէ ʼի ժամ արբջիրʼʼ. յն. ʼի ժամանակէ ʼի ժամանակ. Եզեկ. ՟Դ. 10. 11: *Հրամայէր վեց առն երկու քաշկէնս ժամէ ʼի ժամ, եւ դորակ եւ կէս ջուր. Եղիշ. ՟Է: *Ո՞ ոչ գիտէ, զի ժամ քան զժամ այնպիսեացն նորոգին կիրք. Պիտ.: *Օրըստօրէ լինի, եւ ժամ ընդ ժամ. Կանոն.: Իսկ Ոսկիփոր. ռամկական ոճով ասի. *Ժամ ժամ հազ գայ, մարմանջումն ոսկերացն կրէʼʼ. իբր ատեն ատեն: մ. ԺԱՄ Ի ԺԱՄ ՍԱՀՄԱՆԵԼ. ԺԱՄԷ Ի ԺԱՄ ԱՌՆԵԼ. մ. Յապաղել. յերկարաձգել. ... *Ամ յամ առնելով, եւ ժամ ʼի ժամ սահմանելով գործել զբարին: Ժամէ ʼի ժամ առնելով՝ զժամանակ ապաշխարութեանն կորուսանէր. Մանդ. ՟Ա եւ ՟Բ: մ. ԺԱՄՍ ԺԱՄՍ. ԸՆԴ ԺԱՄՍ ԺԱՄՍ. մ. Երբեմն երբեմն. ընդ պահս պահս, պահ պահ. ... *Ժամս ժամս լուծանէ զմի մի ʼի նոցանէ. Մծբ. ՟Գ: *երթայր առ նա ընդ ժամս ժամս եղբայր ոմն ʼի խոստովանութիւն. Վրք. հց. ՟Ծ: Իսկ *Փոքր մի յառաջ ժամու ասացաք մեք վասն նորաʼʼ. իմա՛ ժամաւ կամ ʼի ժամու. պահ մը առաջ. ... Եւս. պտմ.: ԺԱՄՍ ՁԻԳՍ. ԶՕԳՈՒՏ ԺԱՄՍ. Տե՛ս ի յարակից բառսն: ԺԱՄ (2-1053) որպէս ռմկ. ժում. Նուագ. անգամ. որոշեալ ժամանակ յաւուր. *Եկեր երեք ժամ հաց. միւս օրն եկեր մի ժամ հաց: Երեք ժամ ուտելն՝ անասնոց գործ. երկու ուտելն մարդկան. միանգամ ուտելն՝ հրեշտակաց, այս է կուսակրօն աբեղայից, որ հրեշտակաց կարգ ունին. Ոսկիփոր.: