ՁԵՌՆ

(ռին, ձեռք, ռաց.) NBH 2-0151 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 6c, 8c, 10c, 12c, 13c, 14c գ. χείρ manus. Եզր բազկի ʼի դաստակէ ցծայրս մատանց. թաթ ձեռաց. ափ. բուռն. գործարան շօշափելոյ՝ ըմբռնելոյ, եւ գործելոյ: Նմանութեամբ, Գործի, միջնորդ. գործ. կար. զօրութիւն. իշխանութիւն. բաւականութիւն. անձն, եւ այլն. ձեռք, ձառք. ... (լծ. յն. խիր, սանս. քառա ). *Ձգել զձեռն, եւ առնուլ: Մխել զձեռն յոք կամ ʼի գործ: Հնազանդ լինել ընդ ձեռամբ: Ձեռք նորա յամենեսին, եւ ձեռք ամենեցուն ʼի նա: Հանեալ զմատանին իւր ʼի ձեռանէ իւրմէ՝ եդ ʼի ձեռին յովսեփայ: Երկուս ապարանջանս ʼի ձեռս նորա: Վաստակք կամ արդարութիւն ձեռաց: Գործել ձեռօք: Ահաւանիկ աղախին քո ʼի ձեռս քո: Ի գործոց մերոց եւ ʼի տրտմութեանց ձեռաց մերոց: Միթէ ձեռն տեառն չիցէ՞ բաւական: Լինէր ձեռն տեառն ʼի վերայ քաղաքին. եւ այլն: *Լցեալ զձեռն ʼի նաշհւոյ անտի. Ղեւտ. ՟Բ. 2. իմա՛, լի ափով, բռամբ: *Տարածեալ զձեռս իւր ʼի խաչին. զի տարածեալ ձեռօքն ʼի գիրկս իւր ընկալցի զամենայն տիեզերս առ հասարակ. Կոչ. ՟Ժ՟Գ: Ոճով ասի. *Եկն սաւուղ ʼի կարմեղոս, եւ կանգնեաց իւր ձեռն (որպէս կոթող ինչ ʼի նշան յաղթութեան. կամ ինքնաձեռն իշխեաց զոհել, ասէ կիւրեղ): Աբեսողոմ կանգնեաց իւր արձան, եւ կոչեաց զնա ձեռն աբեսողոմայ: Եզ զանձն իւր ʼի ձեռին իւրում (ʼի բռին, ʼի վտանգի): Ձեռն նոցա ընդ դաւթի է: Անաչառ անողորմ ձեռն պատերազմի: Զնիկանովր ʼի ձեռն գումարէր: Զօրս ʼի ձեռս հասուցանել: Գործ ʼի ձեռն տալ: Տաղ քեզ զնա ʼի ձեռս: Ի բաց եկաց եդովմ ʼի ձեռանէ յուդայ. եւ այլն: Իսկ ՟Գ. Թագ. ՟Ժ. 19. *Ձեռք աստի եւ անտի ʼի վերայ աթոռոյն նստելոյʼʼ. իմա՛ ձեռնաձեւ յենարան ձեռաց: Եւ Ել. ՟Ի. 25. *Զձեռին գործին քո մերձեցուցեր ʼի նաʼʼ. իմա՛ դանակ, դուր, եւ այլն: *Բժիշկքս՝ այլոց ձեռաց եմք կարօտ. Ոսկ. եփես.: *Ոչ յետ բազում ժամանակի, այլ մինչդեռ զերախտիսն ʼի ձեռին ունէր. Երզն. մտթ.: *Զձեռն ձերբ ածէր (այսինքն բուռն հարեալ՝) եւ ընկենոյր զտախտակսն: Եթէ ոք հարցէ զծառայ իւր ձերբ (այսինքն ձեռամբ) իւրով, եւ մեռցի. Եփր. ել.: *Բուռն հարեալ զնմանէ՝ ձեռն զձեռամբ փոփոխելով՝ քարշել թուելով զնա. Դիոն. ածայ.: ՁԵՌՆ ԱՐԿԱՆԵԼ. որպէս Ըմբռնել. բուռն հարկանել. ձեռնարկել. սկսանիլ. եւ Կամիլ հարկանել սպանանել. *Ձեռն արկ զպատմուճանաւ իմով. Յոբ. ՟Լ. 18: *Ձեռն մի՛ արկանէք ʼի նա. Ծն. ՟Ի՟Դ. 22: *Արկ հերովդէս արքայ ձեռն՝ չարչարել զոմանս. Գծ. ՟Ժ՟Բ. 1: *Ձեռն էարկ ʼի հրէայսն: Ձեռն արկանել ʼի թագաւորն արտաշէս. Եսթ. ՟Ը. 7: ՟Ժ՟Բ. 2: *Բարկութեամբ մեծաւ ձեռն արկէր յիս. Յոբ. ՟Ժ. 47: *Ձեռն արկ կամակորութեամբ ... ձեռն էարկ, եւ եհան զբազումս ʼի գնդէնք քրիստոսի. Եղիշ. ՟Դ: ՁԵՌՆ Ի ԳՈՐԾ ԱՌՆԵԼ կամ ԱՐԿԱՆԵԼ. Տ. ԳՈՐԾ. *Զի թէ նախ ձեռն ʼի գործ արարեալ է նորա անիրաւ գործոց. Փիլ. իմաստն.: ՁԵՌՆ ՏԱԼ. Ձեռնտու լինել. օգնել. օգտել. *Ձեռն ետու նոցա հանել զնոսա: Ձե՛ռն տուր մեզ: Աղաչէին ձռեն տալ նոցա. Եզեկ. ՟Ի. 6: ՟Ա. Մակ. ՟Ժ՟Ա. 50: ՟Ժ՟Գ. 46: *Ոչ տայ մեզ ձեռն գիրք, թէ պատառեցաւ լեառն ընդ չորս մասունս. Լմբ. զքր.: Ասի եւ ՁԵՌՍ ՏԱԼ, որպէս Պարտութիւն խոստովանել, զիջանիլ. *Կրեաց պատերազմ դժնդակ, այլ ոչ երբէք ետ ձեռս պատերազմողացն. Ոսկ. ես.: ԶՁԵՌԱՆԷ ՈՒՆԵԼ, ԱՌՆՈՒԼ, ՁԳԵԼ. որպէս Ըմբռնել, օգնել, տանել, առաջնորդել: Ծն. ՟Ժ՟Թ. 16: Գծ. ՟Բ. 8. ՟Ի՟Բ. 1. եւ այլն: ՁԵՌՍ ԲԱՌՆԱԼ, ԱՄԲԱՌՆԱԼ, ՀԱՄԲԱՌՆԱԼ. Տե՛ս ʼի նոյն բայսն: ՁԵՌՍ ԴՆԵԼ. որպէս Ձեռնադրել, եւ Ստորադրել. *Եդին զձեռս ʼի վերայ նոցա, եւ առնուին հոգի սուրբ. Գծ. ՟Ը. 17. 18. եւ ՟Զ 7. եւ այլն: *Դիցես զձեռս քո ʼի վերայ նորա. Թուոց. ՟Ի՟Է. 18: ԱՌ ՁԵՌՆ, եւ ԱՌ ՁԵՌՆ ՊԱՏՐԱՍՏ. Տե՛ս ʼի կարգի տառիդ Ա: նխ. ԸՆԴ ՁԵՌՆ. նխ. Տ. ԸՆԴ եւ այլն: նխ. Ի ՁԵՌՆ. նխ. διά, δι’ per. Որպէս թէ Ձեռամբ, այսինքն միջնորդութեամբ, կամ գործականութեամբ. եւ պարզապէս ʼի նշանակ գործիական հոլովոյ՝ որ պակասի ʼի յն. եւ լտ. մէկին ձեռքովը, տնով. ... *Օրէնքն ʼի ձեռն մովսիսի տուան, շնորհք եւ ճշմարտութիւնն ʼի ձեռն յիսուսի քրիստոսի եղեն: Ի ձեռն գաւազանի սրտմտութեան իւրոյ ընկլոյց զիս: Այցելու լիցի տէր աստուած ʼի ձեռն իմ: Սատակեաց զնա տէր աստուած ʼի ձեռն կնոջս: Որպէս եւ խոստացաւ ʼի ձեռն կտարակարանացն: Վա՛յ մարդոյն այնմիկ, յոյր ձեռն գայցէ գայթագղութիւն. եւ այլն: *Թագաւորութիւն լուծանի, եւ եթէ այլ ոմն երբէք իշխանութիւն լուծեալ է, ո՛յ ʼի ձեռն այլոյ ուրուք, այլ ʼի ձեռն ինքեանց նոցունց. Պղատ. օրին. ՟Գ: *Տարակորզեսցես ʼի ձեռն ձեռինդ ամենակալի. Նար. ՟Ժ՟Ը: *Յիսուս գթասցի՛ս ʼի մեզ ʼի յերկրպագու ծառայս՝ ʼի կարապետիդ քո ձեռն, զոր վերապատուեմք այսօր. Տաղ.: Անսովոր է ասելն. *Ի ձեռն այնորիկ ասաց Մովսէսʼʼ. իբր վասն այնորիկ. Եփր. ծն.: Բայց օրինօք լինի ասել. *Ի ձեռն մանրութեան ոչ երեւելով մեզʼʼ. այսինքն մանրութեամբ, կամ առ մանրութեանն. Պղատ. տիմ.: Ի ՁԵՌՆ ԱՌՆՈՒԼ. Ըմբռնել. ստանալ. տիրել. կրել: ՟Ա. Մակ. ՟Ժ. 52: ՟Բ. Մակ. ՟Դ. 27: Ի ՁԵՌՆ ՏԱԼ. Ընձեռել. շնորհել. տալ. *Ոչ ʼի ձեռն տայցէ զամենայն պէտս ճանապարհին: Թէ ոչ ʼի ձեռն տուեալ էր ձեզ զպատճառս պաշխարութեանն. Ոսկ. ՟բ. կոր. ՟Ժ՟Ե: Ի ՁԵՌԱՆԷ. Եղեալն ընդ ձեռամբ ուրուք. երկրորդն. եւ Յետ նորա ʼի կարգի. *Կանգնեցին ʼի ձեռն որդւոց արանց երիքովի ... եւ ʼի ձեռանէ նոցա ունէին մոսողամ ... եւ ʼի ձեռանէ ունէին սադովկ: Զհետ նորա կալան ղեւտացիքն. եւ ʼի ձեռանէ նոցա կալաւ ասաբիա. Նեեմ. ՟Գ. 4=17: *Զջնիկանն որ է մարզպետ արքունի, եւ զմովան հանդերձապետ ʼի ձեռանէ մովպետան մովպետի. Եղիշ. ՟Ը: ԶՁԵՌԱՄԲ. որպէս Ի ձեռին. ընդ իշխանութեամբ, կամ կարողութեամբ. յոր ինչ ձեռնհաս ոք իցէ. *Ապա եթէ իւր իսկ զձեռամբ իցէ, ինքնին փրկեսցէ զանձն. Ղեւտ. ՟Ի՟Է. 49: մ. ՁԵՌՆ Ի ՁԵՌՆ. մ. Անընդմիջապէս ʼի ձեռաց ʼի ձեռս. ձեռքէ ձեռք. ... *Տայր ձեռն ʼի ձեռն զյուդայ սուսեր մի ոսկեհանդերձ. ՟Բ. Մակ. ՟Ժ՟Ե. 15: *Զայս գանձ ես տաց ձեզ դարձեալ ձեռն ʼի ձեռն ʼի հուպ ժամանակի. Ճ. ՟Ա.: *Ձեռն ʼի ձեռն, եւ բերան ʼի բերան, եւ յանդիմանախօս ընդ աստուծոյ մովսէս ճանաչիւր. Ագաթ.: *Իսկ գոհութիւնն, յորժամ ձեռն ʼի ձեռն առնումք ʼի նմանէ զհայցուածս խնդրոցն. Լմբ. սղ.: ՁԵՌՆ Ի ԳԼՈՒԽ. կամ ՁԵՌՍ Ի ԳԼՈՒԽ. որպէս Վա՛յ տալով անձին, եւ ծեծելով զիւր գլուխ. *Զի եւ անտի ձեռն (կամ ձեռս) ʼի գլուխ ելցես. Երեմ. ՟Բ. 37: Անտի եւս ձեռն ʼի գլուխ եզցես. զի այդ իսկ է նշանակ սգաւորաց, զպատուական անդամն կոծել. Մխ. երեմ.: *Նաեւ ʼի նմանէ ելցես դու ձեռն ʼի գլուխ. Եփր. համաբ.: ՁԵՌՆ ՅԱՆՁԻՆ ՀԱՐԿԱՆԵԼ. որպէս Յանձնապաստան լինել. Տ. ՀԱՐԿԱՆԵԼ, եւ ԱՆՁՆ: Իսկ ՁԵՌՍ ՅԱՆՁԻՆ ՀԱՐԿԱՆԵԼ, որպէս Զաջն ʼի լանջն կամ ʼի ճակատն մերձեցուցանել ʼի նշանակ կատարելոյ զհրաման մեծին. գլխուս վրայ ըսել. *Եւ նորա ձեռս յանձին հարեալ առ արքային՝ առ ʼի կատարել զհրամանն արքունի. Ուռպ.: նխ. ԸՆԴ ՁԵՌՆ. (1-0772) նխ. Ի ձեռն. ձեռամբ, միջնորդութեամբ. *Հաշտութիւն խօսեցեալ ընդ ձեռն Սմբատայ ասպետի: Ընդ ձեռն ո՛ր եւ է թագաւորի. Խոր. ՟Գ. 58. 65: *Ընդ ձեռն երեւելի անդրեացն. Յհ. իմ. պաւլ.: *Ընդ ձեռն այդպիսի բանից. Ընդ ձեռն այսոցիկ, կամ այսորիկ. Խոսրովիկ.: մ. ՁԵՌՍ Ի ԿԱՊ. (2-1057) մ. Կապեալ կամ մածեալ ունելով զձեռսʼի վերայ կրծոց. ձեռնʼի ձեռին վերայ դնելովʼի լանջս, կամ աղխելով զձեռն. ձեռք ձեռքի վրայ. *Անցեալ կային (երեք մոգքն) ձեռսʼի կապ՝ աչքʼի նա հայելով: Եւ կայինʼի կարգի՝ ձեռսʼի կապ լինելով ըստ օրինի. Եպիփ. ծն.: