ԱՐԺԱՆ

(ի, ից.) NBH 1-0354 Chronological Sequence: Unknown date, Early classical, 5c, 6c, 7c, 8c, 10c, 11c, 12c, 13c ա.գ. τὸ ἅξιον, δέον, καθήκον, ἁνῆκον, ἕνον dignum, debitum, quod licet, officium, conveniens Որ ինչ երեւի արժել. որ ինչ պա՛րտն է. իրաւացին. օրինաւորն. յանկաւոր. կարեւոր. պատշաճն. վայելչականն. ... (իսկ պ. էրզան՝ է արժան, եւ արժանի, եւ աժան այսինքն դիւրագին. լծ. եւ յն. ա՛քսիօն) *Կշռեա՛ ինձ զարժանն բաւականութեամբ: Բայց աղէ՛ զարժանն իսկ: Մի՛ առաւել ինչ խորհել քան զարժանն խորհելոյ: Այն է արժանն: Հրաման տալ քեզ զարժանն. եւ այլն: *Ոչ ոք կարէ ասել զարժանն զնորա զամենազօր մեծութեանն. Յճխ. ՟Բ: *Ոչ կանխեալ գիտացեալ ձեր զարժանն. Ագաթ.: *Զպատեհն եւ զարժանն առնեմք. Փարպ.: *Հատուցից նոցա զարժանն. Խոր. ՟Բ 30: *Առաքինութիւնք, եւ վճարմունք ուղղութեանց, եւ որք ասին առ իմաստասէրս՝ արժանքʼʼ. այսինքն պատշաճք. Փիլ. այլաբ.: *Բիւր ոտիքս ծախեաց փիլիսոփոսն երկայնաբանութեամբ, զի կարտսցէ ցուցանել թէ զինչ իցէ արժանն: Զարժանն եւ զիրաւն եւ զօգուտն եւ զդէպն ամենայն առաքինութեանց՝ սակաւ եւ յայտնի բանւք ուսոյց մեզ Քրիստոս. Ոսկ. մ. ՟Ա 1: ԱՐԺԱՆ. որպէս Արժանաւոր ինչ. որ եւ ասի ԱՐԺԱՆԻՔ. *Արժանպատիւ: Արժան երկիւղ. Փարպ.: *Արժան խրատ. Մծբ. ՟Ժ՟Թ: *Արժան պատուհաս. Լմբ. պտրգ.: Իսկ Եսթ. ՟Ժ՟Զ 6. *Կրեաց զարժան պատուհասնʼʼ. ա՛յլձ. զանարժան. յն. զանբուժելի: *Զարժան սովորութիւնն կատարել զաւուրս ՟Լ. ըստ օրինացն. ՃՃ.: ա. գ. ԱՐԺԱՆ. ա. գ. ἅξιος, ἁξία estimabilis, valor իբր Արժօղ. եւ արժեալ. եւ Արժէք. եւ Դիւրագին. ռմկ. աժան. *Տւեալ զլոմայսն՝ ասէ, տուք ինձ զարժան հացիկն. Ճ. ՟Ժ.: *Քան զարժանն ʼի վայր արկանէ զգինսն: Ի վայր ջանան արկանել քան զի՛նչ արժէ վաճառն. Ոսկ. յհ. ՟Բ 14: *Ոչ յոլովագոյն գին հատանել ջանասցի, այլ իբրու պարզագոյն ʼի նոյն արժանսն. Պղատ. օրին. ՟Ժ՟Ա: *Առնէր վաճառականութիւն ձիթոյ, եւ յարժանս տայր, եւ յեկեղեցիսն Աստուծոյ առանց գնոյ. Ճ. ՟Բ.: ա. ԱՐԺԱՆ. ա. իբր Արժանի. ... *Ծանր էր, եւ արժան մեղադրութեան. Փարպ.: *Որդեգրութեան լիցուք արժանս. Շար.: *Զամենեսեան զձեզ սպաննեմ, որպէս եւ արժան(ի) իսկ էք. Վրք. հց. ՟Ժ՟Թ: գ. ԱՐԺԱՆ. գ. որպէս Արժանաւորութիւն. ἁξία dignitas որ եւ ասի ԱՐԺԱՆԻՔ. ... *Արա՛ զսուգն ըստ արժանի. Սիր. ՟Լ՟Ը 18: *Ըստ արժանի սրբութեան քում վայելէ. Շար.: *Ոչ ունիմ արժանք եւ համարձակութիւն բնաւին հայել ʼի քեզ. Բենիկ.: *Ըստ արժանի մեծ վաստակոցն, կամ գործոց իւրոց, կամ հոգեւոր մարդկան, կամ թագաւորի. Փարպ.: *Ըստ արժանի հօրն դրուատից. Խոր. ՟Գ 67: *Ըստ արժանի սմա պատրաստէ զանձն իւր. Եղիշ. հայր մեր.: Իսկ Իմաստ. ՟Ժ՟Գ 15: *Արար նմա տուն ըստ նմին արժանիʼʼ. իմա՛ որպէս յն. արժանի՝ այսինքն արժանաւոր նմին: *Որք առ իս բերիք ըստ արժանի իմում: Առաւել քան զարժանս իմ. Լմբ. պտրգ.: *Պօղոս ըստ իւրում արժանին առնու զնոյն, եւ ստեփաննոս ըստ իւրում. Լմբ. սղ.: Կամ Իրաւունք. օրէնք. արդարութիւն. Եւ այն յԱստուծոյ արժանիցն յիրաւ լինի. Եղնիկ: *Ես իսկ գիտեմ զարեաց աշխարհի զկարգ եւ զարժանն. Փարպ.: *Քանզի արժանն տանէր զնա ʼի տեղի հատուցմանն. Խոր. ՟Գ. 17: Իսկ Իմ. ՟Ժ՟Թ 4. *Զի ձգէր զնոսա արժանն յայնր ջախճանի տագնապʼʼ. յն. արժանաւորն հարկ յայնվախճան: *Ըստ արժանի անուանն՝ եւ տեսակ դիտակին. Յհ. կթ.: մ. ԸՍՏ ԱՐԺԱՆԻ, կամ ԸՍՏ ԱՐԺԱՆՆ. ՅԱՐԺԱՆՆ. իբր մ. որպէս Ըստ արժանեաց. ըստ իրաւանց. ըստ պատշաճի, ʼի դէպ. արժանապէս. արդարապէս. վայելչապէս. *Եւ ոչ զկոչեցեալ բարեկամն ընկալցի ըստ արժանի ʼի պարսից արքայէ: Զիրաւացի պատուհաս վրէժխնդրութեան ըստ արժանին յանձին իւրում կրէր. Յհ. կթ.: *Ունէին ստացուածս հայրենիս ըստ արժան բաւականին. Եղիշ. ՟Ը: *Զոր ըստ արժանն վարեցի Ճշմարտել: Ոչ ըստ արժանն զնորայն արժանապէս ասել. Մագ. ՟Ժ՟Դ: *Այլ եւ եղբարքն ե՛վ յարժան ե՛վ իմաստնաբար զայս առնէին. Ոսկ. գծ.: Իսկ Ոսկ. յհ. ՟Ա 18. *Առ ʼի վայելել զնա ըստ արժանիʼʼ. յն. վարել ʼի կարեւոր պէտս կամ ʼի հարկաւոր ծառայութիւն: մ. Իսկ ՅԱՐԺԱՆԻ, մ. Տե՛ս ʼի բառն ԱՐԺԱՆԻ: դիմ. ԱՐԺԱՆ Է. դիմ. ἁξιόν ἑστι, ἕξεστι dignum est, licet, convenit, θέμις, θεμίτον ἑστι jus, fas, fas est Պարտ եւ պատշաճ է. օրէն է. վայե՛լ է. անկ է. ʼի ճահ է. օգտէ. ... *Որ երդնու յոսկին կամ ʼի պատարագն, արժան է: Տայ ʼի կողմանց, ուստի արժան իցէ: Խօսէին զայն ինչ՝ զոր ոչ էր արժան: Զգուշանալ արժան է: Ո՛չ է արժան գործել ʼի շաբաթու: Ո՛չ արժան ո՛չ պատշաճ մերոյ չափոյ հասակի կեղծաւորութեամբ մտանել: Ո՛չ է առնն բանսարկուի արժան ʼի տան թագաւորին լինել. եւ այլն: *Սկսանիմ աստի, ուստի սկսանելն արժան է. Շ. թղթ.: *Զոր քննել արժան է. Լմբ. ստիպ.: *Արժան էր՝ թէ վաղուց էիր դու վախճանեալ ʼի տանջանացդ. Ագաթ.: *Երեքերեւեան տեսութեամբն, որպէս արժանն է, զմայլեալս. Դիոն. երկն.: ԱՐԺԱՆ Է. այսինքն Արժէ. ... *Տացէ ինձ զայրն արծաթոյ, որչափ եւ արժան իցէ: Գնեցից արծաթոյ՝ որքան արժան իցէʼʼ. յն. արժանաւոր արծաթով. Ծն. ՟Ի՟Գ 9: ՟Ա մն. ՟Ի՟Ա 24: *Կապիճ մի ցորեան էր դենարի միոջ արժան. Լմբ. յայտն.: ԱՐԺԱՆՔ. Իբր կնիք արժեցուցիչ դրամոյ. Տե՛ս ʼի բայն ԱՐԺԱՆԵԼ: